Yaşlanmayla birlikte demansın dünyada giderek daha çok görüldüğü bilinmektedir. Her yıl yaklaşık 10 milyon kişinin demansla karşılaştığı ve 2021’de toplam 57 milyon kişiye ulaştığına dikkat çekiliyor. Nöroloji Uzmanı Dr. Ayla Sifoğlu, erken tanı ve tedavinin önemini vurgulayarak; demansın kesin bir tedavisi olmasa da hastalara ve onların bakıcılarına destek olunabileceğini belirtiyor. Günlük yaşamı aktif tutmanın, sosyal hayata katılmanın ve bazı ilaçların hastalığın ilerlemesini yavaşlatabileceğinin altını çiziyor. Ayrıca unutkanlık, demansın ilk belirtisi olarak tek başına yeterli bir kanıt değildir; mutlaka bir hekime başvurulması önerilir.
Demans, hafıza ve diğer düşünme becerilerinin kaybını ifade eden geniş bir terimdir ve beyinde zamanla ortaya çıkan çeşitli hastalıklar nedeniyle oluşabilir. Bilinç bozulmasa da ruh hâli, duygusal kontrol ve davranışlar da etkilenebilir; bu yüzden erken dönemde fark edilen belirtiler yönlendirilmelidir.
İlk akla gelen Alzheimer değil de durumun aslında birçok farklı tipi olabileceğini söyleyen Dr. Sifoğlu, ek hastalıkları şu şekilde özetliyor:
- Alzheimer: Demansın en sık görülen türü olup toplam vakaların büyük çoğunluğunu oluşturur.
- Vasküler demans: Beyinde oluşan kan akımındaki sorunlar nedeniyle gelişir ve demanslar arasında yaygındır.
- Lewy cisimcikli demans: Hücreler içinde anormal protein birikimiyle ortaya çıkar.
- Frontotemporal demans: Beynin ön loblarının dejenerasyonu sonucu ortaya çıkar.
Yaşla birlikte gelen riskler olarak karşımıza çıkan faktörler arasında ileri yaş önemli bir rol oynar. Ancak sadece yaşla sınırlı değildir; genetik faktörler, hipertansiyon, diyabet, obezite, sigara ve alkol kullanımı gibi durumlar da riskleri artırabilir. Özellikle ApoE4 geninin varlığı bazı hastalarda belirgin bir rol oynayabilir.
İşitme kaybı da risk faktörü olarak öne çıkıyor. Hipotez, işitme kaybı olan kişilerde sosyal izolasyon ve depresyonun artmasıyla demans riskinin yükselmesi yönünde. Dr. Sifoğlu, işitme sağlığını korumanın riskleri azaltabileceğini, gerektiğinde işitme cihazlarının kullanılmasının faydalı olabileceğini ifade ediyor.
Genç yaşta başlayan demansa dikkat denildiğinde akla gelen ileri yaş olsa da gençlerde de görülebilir. İlk belirtiler 30–65 yaş arasında ortaya çıkabilir ve genelde dil, görsel-uzamsal beceriler ya da davranışlarda sorunlar şeklinde kendini gösterebilir. Genetik yatkınlık bu konuda önemli bir rol oynayabilir; genç yaşta demans hastalarının yaklaşık her on kişiden birinde hastalığa neden olan gen tespit edilebilmektedir.
İlgili belirtilerle karşılaşanlarda zaman kaybetmeyin. Erken dönemde demansın en sık görülen belirtilerinden biri, yeni öğrenilen bilgilerin unutulmasıdır. Eşyaları bulmakta zorlanma, yönleri şaşırma, konuşmaları takip etmekte güçlük ve kararlılık gerektiren görevlerde düşüş gibi bulgular dikkat çekicidir. Ruh hâlinde değişiklikler, kişinin davranışlarında bozulmalar ve sosyal hayattan çekilme de sık görülen bulgulardır.
Tedavide tek gerçeklik yok; ilerleme yavaşlatılabilir. Kesin tedavi bulunmasa da bazı ilaçlar hastalığın ilerlemesini yavaşlatabilir ve semptomları hafifletebilir. Ayrıca kan basıncı ve kolesterol kontrolü de demansla ilişkili hasarın önüne geçebilir. Aktif bir yaşam tarzı, beyin için faydalı olan uyaranlar sağlar ve yaşam kalitesini yükseltir.
Demansı önlemek için 10 önemli öneri olarak Dr. Ayla Sifoğlu şu stratejileri öne sürüyor:
- Fiziksel olarak aktif kalın; yürüyün, koşun, bisiklete binin veya düzenli egzersiz yapın.
- Zihninizi canlı tutun; yeni hobiler keşfedin ve dil veya sayı oyunları oynayın.
- Sosyal iletişimi sürdürün; aileniz ve arkadaşlarınızla sık görüşün.
- Diyabet ve obeziteyi kontrol altına alın; beyindeki damar sağlığını koruyun.
- Kalp sağlığını koruyun; tansiyonu kontrol altında tutun.
- İşitme sağlığını gözetin; yüksek seslerden kaçının ve gerekiyorsa cihaz kullanın.
- Alkolü sınırlayın, sigaradan uzak durun ve sigara içilen ortamlardan kaçının.
- Depresyonla mücadelede destek alın.
- Kaliteli ve düzenli uykuya özen gösterin; uyku apnesi gibi sorunlar varsa tedavi olun.
- Beyin travmalarından kaçının; beyin sarsıntılarından sakının.
