Uçağa Yıldırım Çarparsa Ne Olur?

Yıldırım çarpması, atmosferdeki elektrik yüklerinin dengelenmesi esnasında oluşan güçlü bir elektrik boşalmasının, yeryüzündeki bir nesneye veya havadaki bir uçağa temas etmesi olayıdır. Peki uçağa yıldırım çarparsa ne olur? Özellikle sık sık uçak yolculuğu yapan kişiler tarafından merak uyandıran bu sorunun yanıtı, modern uçak mühendisliğinin dehasında gizlidir.

Uçağa yıldırım çarpması, düşünülenin aksine tehlikeli bir durum değildir. Çünkü günümüzdeki modern ticari uçaklar, bu tür olaylara karşı özel olarak tasarlanmıştır ve dolayısıyla son derece korunaklıdır.

I. Uçağa Yıldırım Çarpması Nedir ve Nasıl Gerçekleşir?

Yıldırım, fırtına bulutlarının üst ve alt kısımları arasındaki potansiyel farkın çok yükselmesi sonucu, havanın yalıtkan özelliğini kaybederek ani bir elektrik akımı boşalmasıyla ortaya çıkmasıdır. Bu boşalma, buluttan yere, yerden buluta veya bulutlar arasında gerçekleşebilir.

Uçak ve Yıldırım Etkileşimi

Yıldırımın uçağa çarpma süreci şu adımlarla gerçekleşir:

1. Giriş Noktası: Yıldırım, uçağın genellikle burun, kanat uçları veya dikey stabilizatör (kuyruk) gibi sivri bir noktasına çarpar. Bu sivri noktalar, elektrik yükünü çeken “paratoner” görevi görür.
2. Yüzey Boyunca İlerleme: Elektrik akımı, uçağın dış yüzeyinde (gövde derisi) güvenli bir yol bulur ve hızla ilerler.
3. Çıkış Noktası: Akım, genellikle uçağın kuyruk veya başka bir sivri noktasından atmosfere geri boşalır.

Bu süreç, bir saniyeden daha kısa sürer ve uçak basitçe bir elektrik iletkeni haline gelir.

İstatistiksel Veriler

Uçağa yıldırım çarpması, yolcuların sandığı kadar nadir bir olay değildir. Büyük ticari uçaklar, ortalama olarak yılda bir kez veya her 1.000 uçuş saatinde bir yıldıırım çarpması olayını deneyimler. Bu yüksek sayı, modern uçakların bu duruma ne kadar hazırlıklı olduğunun en büyük kanıtıdır.

II. Koruma Mekanizması: Faraday Kafesi Prensibi

Uçakların uçağa yıldırım çarpmasından yolcuları, mürettebatı ve elektronik sistemleri korumasının temelinde, elektriksel korumanın en güvenilir yöntemi olan Faraday Kafesi prensibi yatar.

Faraday Kafesi Etkisi

• Prensip: Uçağın metal (alüminyum) veya iletken kompozit malzemelerle kaplı dış gövdesi, bir Faraday kafesi görevi görür. Bu kafes, yıldırımı yüzeyde tutarak elektrik akımının uçağın iç kısmına sızmasını engeller.
• İç Koruma: Elektrik akımı gövde boyunca yayılırken, kafesin içinde kalan yolcular ve aviyonik sistemler (uçuş kontrol sistemleri) güvenli bir şekilde korunur ve elektrik akımından etkilenmez.

Uçak Tasarımındaki Diğer Koruma Unsurları

1. İletken Dış Yüzey: Uçakların dış yüzeyi genellikle yüksek iletkenliğe sahip alüminyum veya özel olarak işlenmiş karbon fiber malzemelerle kaplıdır. Bu, elektrik akımının gövde derisi boyunca hızla ilerlemesini ve dağılmasını sağlar.
2. Deşarj Fitilleri (Static Wicks): Uçağın kanat ve kuyruk gibi sivri uçlarında bulunan deşarj fitilleri (statik fitil), yıldırımın veya biriken statik elektriğin kontrollü bir şekilde atmosfere geri boşalmasını sağlayarak hem çarpma riskini azaltır hem de çarpma sonrasında akımın boşalmasını kolaylaştırır.
3. Yakıt Sistemi İzolasyonu: Yakıt tankları ve yakıt hatları, yıldırım çarpması sonucu oluşabilecek kıvılcımlara karşı özel olarak yalıtılmıştır ve buharların tutuşmasını engelleyecek şekilde tasarlanmıştır.

Aviyonik Sistemlerin Yedekliliği

Günümüzdeki modern uçaklarda, kokpitteki aviyonik sistemler (uçuş kontrol ve navigasyon sistemleri) yıldırım çarpmasına karşı yedekli (redundant) olarak tasarlanmıştır. Olası bir hasar durumunda dahi, uçuşun güvenli bir şekilde devam etmesini sağlayacak alternatif sistemler mevcuttur.

 III. Uçağa Yıldırım Çarpması Anında Yolcular Ne Hisseder?

Uçağa yıldırım çarpması, yolcular için genellikle psikolojik olarak korkutucu olsa da fiziksel bir tehlike oluşturmaz.

Yolcuların Hissedebilecekleri:

• Parlak Işık ve Ses: Çarpma anında, kısa süreli bir parlama (ışık) ve hemen ardından bir gök gürültüsüne benzer yüksek bir ses duyulabilir. Bu ses, elektrik akımının havayı hızla ısıtıp genleştirmesinden kaynaklanır.
• Sarsıntı: Çarpma genellikle yoğun fırtına bulutlarının içinde gerçekleştiği için, yolcular aynı anda yıldırımla ilgisi olmayan ani türbülansları da hissedebilir.

Yolcular Ne Yapmalı, Ne Yapmamalı?

Uçağa yıldırım çarptığını fark ettiysen veya çarpmış olabileceğini düşünüyorsan, panik yapmadan sakin kalmalısın:

IV. Çarpma Sonrası Kontroller

Çoğu durumda, yıldırım çarpması uçuşun güvenli bir şekilde devam etmesini engellemez. Ancak güvenlik prosedürleri gereği, bir uçağa yıldırım çarptığı teyit edildiğinde, pilotlar belirli protokolleri takip eder:

1. Sistem Kontrolü: Pilotlar, uçuş kontrol panellerinde herhangi bir arıza veya anormal durum olup olmadığını kontrol eder. Gerekli görülürse, etkilenen sistemlerin yedekleme birimlerini devreye sokarlar.
2. İniş Sonrası Kontrol: Uçak, uçuşunu güvenli bir şekilde tamamladıktan sonra, bir sonraki sefere çıkmadan önce mutlaka deneyimli teknisyenler tarafından kapsamlı bir gövde ve sistem incelemesine alınır. Bu incelemede, gövdenin giriş ve çıkış noktalarındaki ufak yanık izleri (pin-hole burns) aranır ve elektronik sistemlerin tam işlevselliği kontrol edilir.

Modern ticari uçaklar, sertifikalandırılmadan önce binlerce yıldırım çarpmasına dayanıklılık testinden geçirilir. Dolayısıyla bu durum, sadece bir rutin operasyonel olaydır.