Türk Silahlı Kuvvetleri ve Genel Maksat Helikopterleri

Bu yazı dizisinde, sizlere Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından kullanılan Genel Maksat Helikopterlerinin geçmişini anlatmaya çalışacağım. Envantere giren bütün helikopterleri içermeyen birkaç bölümden oluşacak seride sadece UH-1B/H, AB204/205, S-70 ve AS-532 serisi helikopterlerin tedarik ve üretim süreci ile ilgili bilgiler bulacaksınız.

TSK ve PAT PAT’lar…

Türk Silahlı Kuvvetleri’nin helikopter tecrübesi, 1957 yılında A.B.D. yardımıyla ülkeye giren Sikorsky H-19 helikopteriyle başlamıştır. İlk olarak Türk Hava Kuvvetlerinde arama ve kurtarma (SAR) görevinde kullanılan bu helikopterler, 1967 yılında Kara Kuvvetleri’nin kıt’a nakli ve çeşitli lojistik maksatlar için helikopter kullanımına geçmesiyle yerlerini zamanla yine ABD yardımı ile gelen ve satın alınan Agusta-Bell AB-204B, AB-205 ve Bell UH-1B/H helikopterlerine bırakmıştır.

Mart 1966’da İtalyan Agusta firmasından bir kısmı silahlı model olmak üzere 18 adet AB-204B helikopteri satın alınmış, 1971’den itibaren ABD ordu stoklarından 36 adet UH-1B transfer edilmiş ve bunların 22’si aktif görevde kullanılmıştır.

1970-1974 yılları arasında ABD’den 58 adet UH-1H alınmış, 42’si Kara Kuvvetleri’ne 16’ı Hava Kuvvetleri’ne verilmiştir. 1968 yılında İtalyan Agusta firmasından 2 adet AB-205 helikopteri alınmış devamında 1974 yılında sipariş edilen ve 1975 yılından itibaren teslim edilmeye başlanan 44 adet AB-205 helikopteri (20’i Jandarma) daha alınarak envantere katılmıştır. 1983-1985 yılları arasında 4’ü Jandarma için olmak üzere Agusta’dan 46 adet AB-205 helikopteri daha satın alınmıştır. Mayıs 1984 – Şubat 1986 yılları arasında 10’u Hava Kuvvetleri için olmak üzere ABD Bell üretimi 25 adet UH-1H helikopteri alınmıştır.

Alınan bu helikopterler 1974 yılında Kıbrıs Barış Harekatı’nda aktif olarak görev almış ve harekatın başarısına önemli katkı sağlamışlardır. İç güvenlik ve sınır ötesi operasyonlarda da yoğun olarak kullanılan namı diğer PAT PAT’lar uçtukları 1000’lerce sortide asker, malzeme, yaralı ve maalesef şehitlerimizi de taşımışlardır. KKK, helikopter ihtiyacı nedeniyle özellikle yüksek irtifa/sıcaklık koşullarında karşılaşılan performans yetersizliğinin giderilmesi amacıyla helikopterlerden daha fazla yararlanabilmek için 2000’li yıllarda envanterdeki 52 UH-1H ve 23 AB-205 helikopterine uygulanan motor (T53-L-13 1400shp motoru T53-L-703 1800shp tipi motora dönüştürülmüştür) ve avionik modernizasyonu ile UH-1HT ve AB-205T olarak adlandırılan helikopterlerin hizmet süreleri 2030 yılına kadar uzatılmıştır.

1990’a kadar Türk Silahlı Kuvvetleri ve Jandarma’nın kullandığı helikopterlerin % 90’ından fazlası Bell Helicopter Textron tasarım ve/veya imalatıdır. Amerikan yardımı ve ortak üretim ile temin edilen bir miktar UH-IB ve UH-IH genel maksat helikopterlerinin haricinde Bell modeli AB-204/205 helikopterlerin yaklaşık 120 adedi Agusta’dan doğrudan satın alınmıştır. 1993 yılından itibaren envantere girmeye başlayan S-70A/D ve AS-532 Mk 1/1+ Cougar helikopterleri, yaşlanan AB-204/205 ve UH-1B/H serisi helikopterlerin yerini almaya başlamıştır.

TÜRKİYE’DE UH-1H ÜRETİMİ ÇALIŞMASI

Kara Kuvvetleri Komutanlığı için ABD Bell Helikopter firması üretimi UH-IH Helikopterlerinin 901. Uçak Ana Depo ve Fabrika Komutanlığında ortak montaj/imalat şeklinde üretilmesi, Türkiye-ABD Savunma Sanayii İşbirliği çerçevesinde başlamıştır. Belirli safhalardan başlayarak ele alınması uygun görülen ortak montaj/ imalat basitten başlayan ve ileriki safhalarda yerli üretilen parçalarında kullanılmasını sağlayan birbirini takip edecek 4 safhada gerçekleştirilecek şekilde planlanmış ve 1983-1993 yılları arasında proje tamamlanmıştır. İlk fazda 10.000 adet parça ile üretim gerçekleştirilirken bu sayı son fazda 26.600 parçaya çıkarılmıştır. Program kapsamında toplam 77.600 adet parça kullanılmış ve bunun neticesinde 3 milyon USD tesis yatırımı yapılmasına karşılık 34 milyon USD tasarruf sağlanmıştır.

Birinci safha uygulamasına 30.07.1984 tarihinde fiilen başlanmıştır. Teknik imalat olarak isimlendirilebilecek olan bu safhada helikopterin gövde, kuyruk transmisyon, ana ve kuyruk rotorları, paller, motor ve avionik cihazlarla hidrolik ve elektronik sistemlerinden oluşan parçaların birleştirilmesi, malzeme testleri, kalite kontrolü test uçuşları tamamen Türk işçisi, mühendisleri ve pilotlarının çalışması ile ortak montaj imalat ürünü ilk helikopter Ekim 1984 tarihinde törenle hizmete verilmiş, plan gereği üretime devam edilmiş ve ilk parti 15 helikopterin teslimi Kasım 1985 tarihinde tamamlanmıştır.

Birinci safhaya ilaveten helikopterin gövde ana yapı parçalarının ana kabin mastarda birleştirilmesi, kargo ve mürettebat kapılarının mastarlarda birleştirilmesi, elektrik sisteminin döşenmesi gibi ilave işlemleri kapsayan 15 helikopterlik ikinci safha PLAN-B’ye Aralık 1985 tarihinde başlanmış, planladığı şekilde Aralık 1986 tarihinde tamamlanmıştır.

Üçüncü safhada ilaveten tüm elektrik düzeninin, tüm yakıt ve hidrolik borularının, alet panelinin, kuyruk rotor sürücü şaftları ve ses geçirmez örtü düzeninin fabrikada yerli olarak üretileceği 15 helikopterlik üçüncü safha PLAN C’ye Ağustos 1987 tarihinde başlanmış olup Kasım 1988 tarihinde bitirilmiştir.

1991 yılında başlayan dördüncü safhada montaj ve 800 kalem gövde parçasının yerli olarak üretileceği 15 adet daha helikopter üretilerek teslimi yapılmıştır.

UH-1H; mürettebat dahil 13 yolcu kapasitesine, 2 saat 30 dakika havada kalış süresine, 360 kilometre menzile, 160km/sa hıza, 1110BG motor gücüne, ve 15.000ft irtifa tavanına sahiptir.

Yazımızın ikinci bölümü, çok yakında yayımlanacaktır.

Kaynak: A. Emre SİFOĞLU/SavunmaSanayiST